Inhoud

• Wat doet methylfenidaat en waarbij gebruik ik het?
• Wat zijn mogelijke bijwerkingen?
• Mag ik methylfenidaat gebruiken met andere medicijnen?
• Kan ik met dit medicijn autorijden, alcohol drinken en alles eten of drinken?
• Mag ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?
• Hoe gebruik ik dit medicijn?

methylfenidaat

Methylfenidaat is een stimulerend medicijn dat de aandacht en stemming kan verbeteren.

Artsen schrijven het voor bij ADHD, bij narcolepsie (slaapziekte) en in de palliatieve zorg.

Wat doet methylfenidaat en waarbij gebruik ik het?

ADHD bij volwassenen

Verschijnselen
Methylfenidaat wordt gebruikt bij aandachtstekort met hyperactiviteit, ook wel ADHD genoemd. Dit staat voor ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder’. Mensen met ADHD vinden het moeilijk hun aandacht lang vast te houden. Ze zijn erg actief, bewegen veel en kunnen heel impulsief zijn.

ADHD wordt vaak ontdekt bij kinderen. Maar ook volwassenen kunnen ADHD hebben. Er zijn ook mensen die als kind al ADHD hadden, maar daar pas op volwassen leeftijd achter komen. Verder komt ADHD vaker voor bij mensen met een autistische stoornis en bij mensen met een verstandelijke beperking.

Behandeling
Meestal krijgen mensen met ADHD gedragstherapie om zo te leren met hun aandoening om te gaan. Ook kan de arts methylfenidaat voorschrijven.

Methylfenidaat is een medicijn dat gebruikt wordt bij kinderen met ADHD. Methylfenidaat is een hulpmiddel, de aandoening verdwijnt er niet door. Wel worden de klachten minder extreem, waardoor de gedragstherapie beter werkt. Dit medicijn is minder goed onderzocht bij volwassenen met ADHD dan bij kinderen met ADHD. Hoe goed methylfenidaat werkt bij volwassenen is daarom nog niet bekend. Volwassenen hebben ook meer kans op bijwerkingen.

Een arts kan methylfenidaat voorschrijven bij volwassen met ADHD. De arts doet dit als de voordelen van het gebruik van methylfenidaat opwegen tegen de nadelen. Dit heet off-label-gebruik.

Effect
Hoe methylfenidaat werkt bij ADHD bij volwassenen is niet precies bekend. Toch lijkt het positief te werken bij mensen met ADHD. Dat komt doordat methylfenidaat ervoor zorgt dat er meer dopamine en noradrenaline in de hersenen vrijkomen. Daardoor is het makkelijker om de aandacht vast te houden.

De gewone tabletten (Ritalin, Medikinet en Methylfenidaat) beginnen na 1-2 uur te werken. Ze werken 3-6 uur lang. Tabletten en capsules met verlengde afgifte (Concerta, Equasym XL en Medikinet CR) beginnen ook na 1-2 uur te werken. Tabletten met verlengde afgifte werken ongeveer 12 uur lang. Casules met verlengde afgifte werken ongeveer 8 uur lang.

Narcolepsie

Verschijnselen
Narcolepsie is een slaap- en waakstoornis met slaapaanvallen overdag. Hierbij heeft men aanvallen van onbedwingbare slaap, waarbij ook vaak de spieren verslappen. Een aanval treedt soms op bij hevige emoties, zoals lachen of schrikken.

Behandeling
Methylfenidaat werkt opwekkend en voorkomt zo slaapaanvallen.

Effect
De werking van de gewone tabletten (Ritalin, Medikinet en Methylfenidaat) begint na 1-2 uur en houdt 3-6 uur aan. Tabletten en capsules met verlengde afgifte (Concerta, Equasym XL en Medikinet CR) beginnen ook na 1-2 uur te werken. Dit houdt bij de tabletten met verlengde afgifte ongeveer 12 uur aan en bij de capsules met verlengde afgifte ongeveer 8 uur.

Klachten in de laatste levensfase

Palliatieve zorg is de zorg voor mensen met een ongeneeslijke ziekte in de laatste levensfase.

Als iemand erg ziek is en ernstige pijn heeft, schrijven artsen meestal morfine-achtige pijnstillers voor, zoals morfine, fentanyl of oxycodon. Behalve een pijnstillend effect maken deze medicijnen ook suf. Soms heeft de patiënt hier te veel last van.

Ook zijn mensen die ernstig ziek zijn vaak neerslachtig (depressief).

Behandeling
Artsen schrijven methylfenidaat voor aan patiënten die te veel last hebben van het versuffende effect van morfine-achtige pijnstillers.

Ook schrijven artsen het soms voor bij depressiviteit in de laatste levensfase bij ernstig zieke mensen. In dat geval schrijft de arts soms alleen methylfenidaat voor, en soms ook een ander antidepressiemiddel. Dan wordt methylfenidaat alleen de eerste 4-6 weken voorgeschreven. Het duurt namelijk 4-6 weken voordat andere antidepressiemiddelen beginnen te werken. Methylfenidaat overbrugt dan die periode.

Effect
Methylfenidaat is een stimulerend medicijn. Het vermindert de sufheid en verbetert de stemming binnen 3 dagen, soms al eerder.

Wat zijn mogelijke bijwerkingen?

Soms (bij 10 tot 30 op de 100 mensen)

• Hoofdpijn

  Raadpleeg uw arts als u hier veel last van heeft. Mogelijk kan de dosering worden verlaagd.

• Slapeloosheid en zelden moeite met inslapen, rusteloosheid en hyperactiviteit.

  Daarom is het belangrijk de gewone tabletten niet later dan 4 uur voor het slapengaan te nemen en de tabletten of capsules met verlengde afgifte zo vroeg mogelijk 's ochtends te nemen.

• Nervositeit, zelden stress en zeer zelden een gevoel van spanning.

  Raadpleeg uw arts als u hier veel last van heeft.

• Hartkloppingen, zelden versnelde hartslag en verhoogde bloeddruk. Gebruik methylfenidaat niet als u een hartafwijking heeft.

  Daarom controleren sommige artsen dit regelmatig (bijvoorbeeld elk half jaar). Raadpleeg uw arts als u last heeft van een verhoogde bloeddruk.

• Misselijkheid en zelden buikpijn, braken en diarree. 

  Deze bijwerkingen treden vooral in het begin van de behandeling op. Meestal helpt het als u het medicijn met wat voedsel inneemt.

• Droge mond

  Hierdoor kunnen zich eerder gaatjes in uw gebit ontwikkelen. Poets en flos daarom extra goed als u merkt dat u last heeft van een droge mond. Laat eventueel de tandarts vaker uw gebit controleren. U kunt soms ook meer dorst hebben. Ook kunt u last hebben van een droge neus en keel.

• Minder eetlust, waardoor gewichtsverlies optreedt. 

  U kunt deze bijwerking verminderen door het medicijn bij het eten in te nemen. Raadpleeg uw arts als het eten echt een probleem gaat worden.

Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)

• Duizeligheid

  U kunt deze bijwerking verminderen door het medicijn bij het eten in te nemen. Raadpleeg uw arts als u hier veel last van heeft. Mogelijk kan de dosering worden verlaagd.

• Hartaandoeningen, zoals hartkramp (angina pectoris) en meer kans op een hartaanval. De kans hierop is groter bij mensen met hartkramp (angina pectoris) of al eerder een hartaanval hebben gehad. 

  Neem contact op met uw arts als uw hartkramp verergert of als u plotseling last heeft van pijn op de borst.

• Extra prikkelbaarheid en snel uit het evenwicht zijn.

  Het effect op de concentratie bij mensen met ADHD kan nog wel aanwezig zijn. Overleg met de behandelend arts als u vindt dat deze extra prikkelbaarheid niet opweegt tegen de verbetering in concentratie en aandacht. Mogelijk is de dosering te hoog en zijn er minder tabletten per dag nodig

• Bepaalde psychische aandoeningen kunnen verergeren, zoals ernstige geestelijke verwarring en ernstige angststoornissen. 

  De arts zal methylfenidaat dan meestal niet voorschrijven.

• Tics, zoals bij het syndroom van Gilles de la Tourette, verbeteren vaak bij gebruik van dit medicijn. Maar bij ernstige tics of bij gebruik van een hoge dosering kunnen ze soms ook verergeren. U kunt ook last krijgen van onrust, waardoor u bijvoorbeeld niet stil kunt zitten.

  Als dit gebeurt, neem dan contact op met uw arts. Mogelijk kan de dosering worden verlaagd.
   

• Mensen met schizofrenie (psychose) kunnen meer klachten krijgen. U kunt dan hallucinaties (waandenkbeelden) krijgen. 

  Zorg ervoor dat uw arts op de hoogte is van deze klachten voordat u het gaat gebruiken.

• Sneller last van koude handen en voeten. Dit is het gevolg van het nauwer worden van de bloedvaten. Vooral mensen met de ziekte van Raynaud merken deze bijwerking doordat ze meer last krijgen van koude vingers en tenen. 

  Het kan zijn dat u hier last van blijft houden zolang u het medicijn slikt. Zorg voor voldoende bescherming tegen kou door warme kleding te dragen, zoals wanten en sokken. Neem contact op met uw arts als deze bijwerking te veel last geeft.

• Kortademigheid en hoesten

   Raadpleeg uw arts als u hier veel last van heeft.

• Verlies van spontaniteit.

  Mocht u dit merken, vraag dan uw arts om advies. Mogelijk kan de dosering enigszins worden verlaagd.

• Slaperigheid en vermoeidheid.

  Dit is vooral lastig bij activiteiten waarbij uw oplettendheid erg nodig is, zoals autorijden, het beklimmen van een ladder of het bewaken van een proces op het werk. Onderneem geen risicovolle activiteiten, zoals autorijden, als u last heeft van deze bijwerking.

• Minder zin in vrijen. Bij mannen: moeilijker krijgen van een erectie en langdurige en soms pijnlijke erectie. 

  Als deze pijnlijke erectie langer dan vier uur duurt, moet u uw arts waarschuwen. Er bestaat dan een kleine kans op beschadiging van de zwellichamen in de penis.

• Trillende handen, spier- of gewrichtspijn, stijfheid en moeite met lopen en spreken. Ook kan tandenknarsen en een tintelend gevoel in handen of voeten voorkomen.

  Raadpleeg uw arts als u hier veel last van heeft.

• Wazig zien, dubbelzien, droge ogen, duizelingen en slap gevoel en spierzwakte.

• Veel zweten.

• Huiduitslag, jeuk of galbulten. Dit kan wijzen op overgevoeligheid voor dit medicijn, maar dat hoeft niet. 

  Zie Zeer zelden Overgevoeligheid. Raadpleeg daarom bij huiduitslag uw arts.

Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)

• Overgevoeligheid voor dit medicijn. Dit kunt u merken aan huiduitslag, galbulten, jeuk of gewrichtspijn. In zeer zeldzame gevallen ontstaat koorts, zwellingen in het gezicht, lippen, tong, mond en keel of een ernstige huidafwijking. 

  Merkt u dit, stop dan met het gebruik en raadpleeg uw arts. U mag dit medicijn in de toekomst niet meer gebruiken. Geef daarom aan de apotheek door dat u overgevoelig bent voor methylfenidaat. Het apotheekteam kan er dan op letten dat u dit medicijn niet opnieuw krijgt.

• Bij jarenlang gebruik kan depressie ontstaan. 

  Merkt u dit? Raadpleeg dan uw arts, zodat deze kan beoordelen of u moet stoppen.

• Meer kans op hartritmestoornissen. U kunt last krijgen van plotselinge duizelingen of u kunt kortdurend buiten bewustzijn raken. 

  Als dit gebeurt, raadpleeg dan onmiddellijk uw arts. Dit is vooral van belang voor mensen met een bepaalde hartritmestoornis, namelijk het aangeboren verlengde QT-interval.

• Borstvorming bij mannen. Vrouwen kunnen last krijgen van opvliegers en menstruatiestoornissen. 

  Als u stopt met methylfenidaat, gaat deze bijwerking weer over. Overleg met uw arts als u dit merkt.

• Een iets verhoogd risico op een beroerte. Een beroerte merkt u aan plotselinge klachten. Deze kunnen zijn verlammingen in het gezicht (scheve mond bijvoorbeeld), verward spreken en denken, verlammingen aan arm of been, verlies van gezichtsvermogen, en tintelingen. 

  Waarschuw onmiddellijk een arts.

• Bloeduitstortingen

  Neem contact op met uw arts als u hier last van heeft.

Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden

Uitleg frequenties

Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen

Mag ik methylfenidaat gebruiken met andere medicijnen?

Dit medicijn heeft wisselwerkingen met andere medicijnen. In de tekst hieronder staan alleen de werkzame stoffen van deze medicijnen, dus niet de merknamen. Of uw medicijn een van die werkzame stoffen bevat, kunt u nagaan in uw bijsluiter onder het kopje ‘samenstelling’.

De medicijnen waarmee de belangrijkste wisselwerkingen optreden, zijn de volgende.

• Fenelzine en tranylcypromine, medicijnen tegen depressiviteit. Door de combinatie heeft u meer kans op een zeer ernstige verhoging van de bloeddruk. Raadpleeg uw arts.

Twijfelt u eraan of een van de bovenstaande wisselwerkingen voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.

Kan ik met dit medicijn autorijden, alcohol drinken en alles eten of drinken?

autorijden?
Dit medicijn kan bijwerkingen veroorzaken, zoals nervositeit, slaperigheid, angst en duizeligheid. Heeft u hier last van? Dan mag u niet autorijden. Het kan gevaarlijk zijn aan het verkeer deel te nemen zo lang u last heeft van deze bijwerkingen. Deze bijwerkingen komen vooral de eerste dagen van het gebruik voor. Ook als de dosering omhoog gaat, kunt u (extra) last hebben van deze bijwerkingen.

Let op: ook ADHD en slaapziekte kunnen een reden zijn dat u niet mag autorijden. Overleg met uw arts of dat bij u het geval is. Wilt u meer informatie over autorijden bij bepaalde aandoeningen? Kijk dan op de website van het CBR.

Nieuwe wet: vanaf 1 juli 2017 kunnen deelnemers aan het verkeer met een speekseltest gecontroleerd worden op drugsgebruik. Daarbij maakt de politie geen uitzondering voor het medicinaal gebruik van methylfenidaat.
Als u methylfenidaat gebruikt, kunt u een positief testresultaat verwachten. Dat betekent dat u risico loopt op een boete of ontzegging van de rijbevoegdheid. Gebruikt u dit medicijn in overleg met uw arts? Vertel dit dan aan de agent. Het Openbaar Ministerie (OM) kan besluiten u niet te vervolgen als dit medicijn door uw arts is voorgeschreven en als u het gebruikt zoals uw arts het heeft voorgeschreven.

Voor meer algemene informatie kunt u het thema ‘Medicijnen in het verkeer’ lezen. In dit thema leest u bijvoorbeeld wat de wet zegt over medicijnen in het verkeer. Ook vindt u adviezen waarmee u rekening moet houden als u wel (weer) wilt autorijden.

alcohol drinken?
Alcohol versterkt de bijwerkingen van methylfenidaat. Ook beïnvloedt alcohol het beoordelingsvermogen. Beperk daarom het gebruik van alcohol.

alles eten?
Bij dit medicijn zijn hiervoor geen beperkingen.

Mag ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?

Zwangerschap
Over het gebruik van dit medicijn tijdens de zwangerschap is nog te weinig bekend. Meld het aan uw arts en apotheker zodra u zwanger bent of dit binnenkort wilt worden. Samen kunt u bespreken wat het risico voor de baby is als u doorgaat met het medicijn. Of wat het risico voor u of uw baby is als u met het medicijn stopt.

Borstvoeding
Wilt u borstvoeding geven, overleg dan met uw arts of apotheker. Dit medicijn komt in de moedermelk. Het is niet bekend of dit medicijn schadelijk voor de baby is. Mogelijk kan de arts u (tijdelijk) een ander medicijn voorschrijven, waarvan wel bekend is dat u het veilig kunt gebruiken.
Als uw arts vindt dat u borstvoeding kunt geven: let dan goed op mogelijke bijwerkingen bij het kind. Dit merkt u doordat uw baby minder goed drinkt en minder goed slaapt. Als deze bijwerkingen optreden, neem dan contact op met uw arts.

Hoe gebruik ik dit medicijn?

Kijk voor de juiste dosering op het etiket van de apotheek.

Hoe?
Als u snel last van uw maag krijgt, kunt u de tabletten of de capsules het beste met wat voedsel innemen.

• Gewone tabletten (Ritalin, Medikinet en Methylfenidaat): innemen met een half glas water.
• Tabletten met verlengde afgifte (Concerta en Kinecteen): slik de tabletten heel door met een half glas water, zonder te kauwen. De tabletten zijn voorzien van een beschermende laag die het werkzame bestanddeel langzaam gedurende de hele dag afgeeft aan het lichaam. Als u de tabletten kauwt of fijnmaakt gaat het beschermende laagje kapot en komt al het werkzame bestanddeel onbedoeld tegelijk vrij.
• Capsules met verlengde afgifte (Equasym XL en Medikinet CR): slik de capsules heel door met een half glas water, zonder te kauwen.
  U kunt ook de capsules openen en de inhoud van de capsule strooien over een eetlepel appelmoes. Neem dit meteen in, zonder te kauwen. Drink daarna een half glas water. De korrels in de capsules zijn voorzien van een beschermende laag die het werkzame bestanddeel langzaam gedurende 8 uur afgeeft aan het lichaam. Als u de capsules of de korrels kauwt of fijnmaakt, gaat het beschermende laagje kapot en komt al het werkzame bestanddeel onbedoeld tegelijk vrij.

Wanneer? 

Gewone tabletten (Ritalin, Medikinet en Methylfenidaat)
Meestal raadt de arts aan de dagdosering in 2 of 3 keer in te nemen. Gebruikelijk is dan dat u de eerste tablet ’s ochtends neemt, meteen na het opstaan, en de tweede rond één uur ’s middags. Het werkt dan gedurende de hele dag. Neem de laatste dosis niet later dan 4 uur voor het slapengaan, omdat u anders moeite met inslapen kan krijgen.

Als de tabletten zijn uitgewerkt, na 3-6 uur, kunt u korte tijd extra actief zijn. Door de tijdstippen goed te plannen, kunt u proberen de verhoogde activiteit op een rustig moment van de dag te laten vallen.

Tabletten of capsules met verlengde afgifte (Concerta, Kinecteen, Equasym XL en Medikinet CR)

• Neem de dagdosering ’s ochtends in.
• Neem Equasym XL voor het ontbijt in.
• Neem Medikinet CR tijdens of na het ontbijt in.
• Werken de tabletten of capsules niet lang genoeg? Overleg dan met uw arts of u kunt overstappen naar gewone tabletten of een dosis gewone tabletten erbij kunt krijgen.

Hoe lang?

ADHD
Na ongeveer 4 weken kunnen u en de arts meestal beoordelen of de behandeling aanslaat. Het is aan te raden dit ook zelf bij te houden, bijvoorbeeld door het gedrag dagelijks in een cijfer uit te drukken.

Hoe lang u dit medicijn moet gebruiken, verschilt. Meestal moet u dit medicijn langdurig gebruiken. Wanneer u het langer dan een jaar moet gebruiken, adviseert de arts meestal één of meer keren per jaar gedurende enkele weken te stoppen. Tijdens deze ‘medicijnvakantie’ kunnen u en de arts beoordelen of methylfenidaat nog nodig is. Mogelijk bent u inmiddels voldoende in staat met de aandachtsstoornis en de overmatige activiteit om te gaan, zodat de methylfenidaat niet meer nodig is.

Narcolepsie
Methylfenidaat geneest uw aandoening niet, maar werkt alleen tegen de verschijnselen van narcolepsie. U zult dit medicijn daarom meestal langdurig moeten gebruiken.